QUAN ĐIỂM THẾ MẠNH TRONG THỰC HÀNH CÔNG TÁC XÃ HỘI (Strengths Perspective in Social Work Practice)

 

Nguồn ảnh: www.amazon.com

QUAN ĐIỂM THẾ MẠNH TRONG THỰC HÀNH CÔNG TÁC XÃ HỘI (Strengths Perspective in Social Work Practice)

Doãn Thị Ngọc- GV Trường Đại học Hoa Sen

 

TÓM TẮT

 

Quan điểm thế mạnh là triết lý trọng tâm của ngành công tác xã hội (CTXH). Chuyên viên xã hội cần nắm vững các khái niệm, các nguyên tắc và năm loại câu hỏi của quan điểm thế mạnh để thực hành đánh giá toàn diện những điểm mạnh, điểm có sẵn của thân chủ hay trong hệ thống hỗ trợ chính quy và phi chính quy của thân chủ. Những điểm mạnh có thể gồm: nghị lực, ý chí, tính vượt khó, tính kiên cường, cảm xúc tích cực, kinh nghiệm, nhận thức, kỹ năng, tài lẻ, cộng đồng gắn kết, có bạn bè giúp đỡ, có tổ chức cung cấp các dịch vụ và những yếu tố thuận lợi khác nhằm tạo động lực, tăng niềm tin, hi vọng, tăng quyền lực, tăng năng lực cho thân chủ trong quá trình can thiệp.

Từ khóa: quan điểm, quan điểm thế mạnh, điểm mạnh, tiềm năng, khả năng, chuyên viên xã hội/nhân viên xã hội, thân chủ, công tác xã hội (CTXH).

 

THE STRENGTHS PERSPECTIVE IN SOCIAL WORK PRACTICE

ABSTRACT: The “strengths perspective” is one of the core philosophy of social work. Social workers are required to understand the key concepts, primary principles, and five types of questions of the strengths perspective in order to put them into daily practice. To enhance effective intervention, practitioners can assess clients’ needs, strengths and available resources of their formal and informal support systems. Strengths of clients may include their resilience, will, persistence, positive emotions, experiences, self-awareness, skills, talent, knowledge, hope to make change, bonding and helpful community, friends in need. During the change process, social workers help clients to identify their positive aspects to create momentum, trust, hope, empowerment and capacities for them.

 

Keywords: perspective, strengths perspective, strength or positive aspects, potential, ability, social worker, client, social work.

 

1.    Đặt vấn đề

CTXH là một nghề giúp đỡ chuyên nghiệp, một ngành khoa học ứng dụng dựa vào quyền con người và nền tảng của giáo dục khai phóng. Một trong những quan điểm trọng tâm của ngành CTXH là quan điểm thế mạnh và quan điểm này được kết hợp với các quan điểm và các lý thuyết CTXH như: khung khái niệm Con người trong môi trường (Person in Environment), lý thuyết Hệ sinh thái (Ecosystem theory), lý thuyết Hệ thống (System theory), lý thuyết về hành vi con người và bộ quy tắc đạo đức CTXH nhằm hướng dẫn tiến trình can thiệp trong thực hành CTXH hàng ngày. Nội dung của bài viết này sẽ tập trung vào thảo luận quan điểm thế mạnh của học giả Saleebey gồm: khái niệm về quan điểm, khái niệm về quan điểm thế mạnh, bảy nguyên tắc của quan điểm thế mạnh, và năm loại câu hỏi thực hành để đánh giá điểm mạnh của thân chủ trong ngành CTXH (de Shazer, Berg, Lipchik, Nunnally, Molnar, Gingerich & Weiner-Davis, 1986; Hare, 2004; Kirst-Ashman & Hull, 2012; Nilsen, 2015; Martin, 2014; Pincus & Minahan, 1973; Weick, 1981; Westbrook, Kennerley, & Kirk, 2011).

 

2.   Nội dung

Khái niệm về quan điểm và quan điểm thế mạnh Trước hết, bài viết giải thích khái niệm về quan điểm (perspective) trong ngành CTXH. Theo Hutchison (2008) và Saleebey (1992a), khái niệm “quan điểm là một cách tư duy, một góc nhìn, hay một cách nhận thức về các yếu tố kinh nghiệm cá nhân và xã hội bắt nguồn từ một vị trí có giá trị”. Hay nói cách khác, quan điểm cung cấp cho chúng ta một góc nhìn hay một lăng kính về nhân sinh quan thế giới quan.

 

Kế đến, Salleebey (1992d) định nghĩa quan điểm thế mạnh là “Mỗi cá nhân trong xã hội đều có nhiều điểm mạnh, điểm tốt, khả năng và tiềm năng để tự giải quyết hay thay đổi hành vi của mình”. Trước những năm 1980, ngành CTXH, cũng như các ngành giúp đỡ khác, thường có khuynh hướng tập trung vào xác định vấn đề để giúp đỡ thân chủ. Đơn cử như ngành y thường hỏi người bệnh về vấn đề sức khỏe và làm các xét nghiệm để chẩn đoán bệnh. Điều này rất phù hợp với ngành y. Các nghiên cứu cũng cho thấy mô hình thực hành tập trung vào vấn đề cũng phổ biến trong ngành CTXH vì hàng ngày thân chủ và chúng ta đều phải đối mặt với rất nhiều vấn đề trong cuộc sống (de Shazer et al., 1986; Hare, 2004; Saleeybee, 2005, 1996, 1992a).

 

Chính vì vậy, trước những năm 1980, những ý tưởng, lý thuyết, những quan điểm, những mô hình thực hành của ngành CTXH đều phát triển xung quanh việc nhận diện vấn đề. Ví dụ: Người ta thường nói hay dán nhãn hay đổ lỗi cho cá nhân có vấn đề như: “người điên” hay “người tâm thần” hay “người bệnh” hay “người tàn tật”. Cách nhìn đầy vấn đề này làm cho thân chủ cũng tự gán nhãn mình là người bệnh, người khuyết tật, người điên nên họ có lối suy nghĩ vấn đề khó thay đổi được, có tư tưởng ỷ lại, sống dựa vào gia đình và cộng đồng. Điều này không chỉ tác động tới tư duy, suy nghĩ của thân chủ, mà còn ảnh hưởng tới tư duy, suy nghĩ của các chuyên gia và cộng đồng về thân chủ. Trên thực tế, khi chúng ta bị chìm ngập, chìm đắm trong vấn đề thì hành xử, suy nghĩ của chúng ta về thân chủ cũng đầy vấn đề. Các yếu tố khác liên quan tới thân chủ gồm: tính cách, cảm xúc, nhân phẩm, kiến thức, ước mong, nhu cầu, tiếng nói, hành động cũng được chúng ta có thể gán ngấm ngầm là “điên”, “bệnh”, “nghiện”, “yếu kém”, “bất thường”, “lười biếng” và thậm chí cho rằng “giang sơn dễ đổi bản tính khó dời”, hay “chứng nào tật ấy”. Cách nhìn đầy vấn đề, đầy bi quan, gán nhãn này sẽ làm cho thân chủ và những người xung quanh nghĩ rằng thân chủ không tự quyết định cuộc đời mình, không tự làm chủ mình, không tự chăm sóc cho chính họ, họ trở nên vô dụng, là gánh nặng, đáng sợ và thậm chí có thể là mối nguy hiểm cho cộng đồng (De Jong & Miller, 1995; Saleeybee, 1992a,b,c,d, 1996, 2005).

 

Qua thực hành trong thực tế, các chuyên gia CTXH đã thấy cách tiếp cận này không hiệu quả và trong quá trình can thiệp họ phát hiện ra rằng thân chủ thường gặp phải nhiều vấn đề nghiêm trọng, nhưng không phải lúc nào vấn đề trong câu chuyện của họ cũng bi đát, trầm trọng như họ nghĩ (de Shazer et al., 1986; Hare, 2004). Chuyên viên xã hội giỏi biết cách khai thác và tìm ra được những điểm mạnh của thân chủ qua ngôn ngữ tôn trọng, thái độ hiếu kỳ, không định kiến, không gán nhãn. Chuyên viên CTXH tự thay đổi mình trước bằng việc nhìn nhận “thân chủ bị mắc chứng điên” chứ không phải “người điên” hay thân chủ là “người phải sống với bệnh tâm thần” chứ không phải “người tâm thần”. Cách nhìn mới này không chỉ truyền cảm hứng, niềm tin, hi vọng trong từng giây phút tương tác với thân chủ, mà chuyên viên xã hội còn giúp thân chủ nhìn thấy những điểm mạnh, tính kiên cường trong chính con người họ, giúp họ tin rằng gia đình và cộng đồng, xã hội luôn có nguồn lực để giúp họ trở về cuộc sống bình thường thì đó được gọi là quan điểm thế mạnh trong ngành CTXH (de Shazer et al., 1986; Saleebey, 1992a,b,c,d).

 

Nhưng từ những năm 1980 trở lại đây quan điểm thế mạnh rất phổ biến không chỉ trong trong thực hành CTXH, mà còn lan tỏa ra các ngành giúp đỡ khác, ngành kinh tế, chính trị, và văn hóa trên toàn cầu. Mọi người mọi quốc gia luôn tìm kiếm những giải pháp mới, giải pháp thay thế (alternative) để giải quyết các vấn đề ở cấp độ cá nhân, gia đình, tổ chức, cộng đồng và trên toàn thế giới. Để giúp thân chủ tự thay đổi trong tiến trình can thiệp, chuyên gia CTXH cần lắng nghe hiệu quả, khai thác một cách hiệu quả những lúc ngoại lệ, những giây phút tốt đẹp nhỏ nhoi, hi vọng mong manh, ngắn ngủi bị vùi lấp, che chặn trong cuộc đời thân chủ. Chuyên viên xã hội giúp họ khơi gợi, khuếch đại những điểm có sẵn trong thân chủ để họ nhận ra rằng họ đã từng tự biết cách giúp mình và tự xử lý vấn đề khi không có ai giúp đỡ. Khi lắng nghe hay đánh giá nhu cầu, chuyên viên xã hội không chỉ thu thập thông tin về mối quan tâm, lo lắng, hoàn cảnh thăng trầm của thân chủ, mà còn cần tập trung tìm hiểu, khám phá những điều họ đã làm được trong quá khứ, khả năng tự vượt qua khó khăn, nghịch cảnh trước khi thân chủ gặp chúng ta (De Jong & Miller, 1995; Saleebey, 1992a,b,c,d, 1996, 2005).

 

Nhân viên CTXH khi giúp thân chủ cần tập trung vào cái gì có thể, hơn là cái gì không thể làm. Điều này có nghĩa khi làm việc với thân chủ, nhân viên xã hội rất cần tập trung vào nhận diện các vấn đề gốc rễ, nhưng không nên chìm đắm, quá lún sâu hay quá tập trung vào vấn đề, vào những thách thức, vào những lỗi lầm, vào những khiếm khuyết, vào những yếu kém, vào những bệnh tật, hay vào sự bất lực của thân chủ. Điều quan trọng, chuyên viên xã hội cần xem xét, đánh giá nhu cầu và đánh giá điểm mạnh của thân chủ dù rất nhỏ nhoi như: khả năng, tài năng, tài lẻ, uy tín, kiến thức, tài chính, các nguồn lực có sẵn của cá nhân, gia đình, nhóm, tổ chức, cộng đồng để tăng năng lực, tăng quyền lực, giúp họ tự ý thức, tự quyết, và tự tìm các giải pháp phù hợp để giải quyết vấn đề theo một cách tiếp cận toàn diện và đa chiều (de Shazer et al., 1986; Hare, 2004; Nguyễn Thị Oanh, 1998, 2012; Rapp & Goscha, 2012; Saleebey, 1992a,b,c,d; Sullivan & Rapp, 1994; Sharry, J., 2004).

 

Góc nhìn của ngành CTXH cho rằng “vấn đề là vấn đề” và “con người không phải là vấn đề” là một trong những lăng kính rất quan trọng để hiểu và thực hành quan điểm thế mạnh. Tách vấn đề ra khỏi con người thân chủ sẽ giúp họ tự nhận trách nhiệm để giải quyết vấn đề và việc “gán nhãn” hay “đổ lỗi” cho cá nhân sẽ được hạn chế. Một vấn đề xảy ra thường bị tác động bởi nhiều yếu tố như: niềm tin, giá trị, thái độ, văn hóa, kinh tế, chính trị, bạn bè, gia đình, cộng đồng, tổ chức, bối cảnh xã hội. Những yếu tố này thường đan xen nhau, liên kết chặt chẽ với nhau. Vì vậy, khi vấn đề xảy ra với cá nhân, gia đình và các hệ thống xung quanh cần chủ động tham gia và hợp lực cùng giải quyết thì mới đạt kết quả mong đợi. Vừa rồi chúng ta đã tìm hiểu những khái niệm, từ ngữ của quan điểm thế mạnh và sau đây là những nguyên tắc xuất phát từ tư duy này (de Shazer et al., 1986; Lê Chí An, 2012; Nguyễn Thị Oanh, 1998, 2012; Rapp & Goscha, 2012; Sullivan & Rapp, 1994; Sharry, J., 2004).

 

Tiếp theo, giải thích bảy nguyên tắc của quan điểm thế mạnh

Kế đến, bài viết trình bày về bảy nguyên tắc nền tảng của quan điểm thế mạnh. Bảy nguyên tắc này giúp nhân viên xã hội đánh giá những điểm mạnh của thân chủ và giúp họ nhìn ra rõ ràng vấn đề gốc rễ, tiến tới tìm kiếm, xây dựng giải pháp thay thế để giải quyết vấn đề. Các nguyên tắc bao gồm các giả định mang tính hướng dẫn trong thực hành CTXH. Những nguyên tắc dưới đây chỉ là những gợi ý, hướng dẫn tạm thời, và có thể không phù hợp với tất cả các hoạt động thực hành hay bối cảnh thực hành cụ thể. Những chuyên gia CTXH cần biết rõ bối cảnh thực hành để có thể tự điều chỉnh, tự xây dựng và phát triển thêm các giả định mới.

 

Nguyên tắc thứ 1: mỗi cá nhân, mỗi nhóm, mỗi gia đình, mỗi tổ chức, mỗi cộng đồng đều có nhiều tiềm năng, điểm mạnh, điểm tốt và nguồn lực có sẵn như: con người, tinh thần kiên cường, gắn kết, uy tín, kiến thức, đất đai, kinh nghiệm, sự chân tình, thời gian, lòng nhân đạo để giải quyết vấn đề. Mỗi cá nhân đều có khả năng phát triển, thay đổi, thậm chí thay đổi rất nhanh và triệt để (Nguyễn Thị Oanh, 1998, 2012; Rapp & Goscha, 2006; Saleebey, 1992a,b,c,d; Sullivan & Rapp, 1994; Sharry, J, 2004).

 

Nguyên tắc thứ 2: Khi giúp đỡ, nhân viên xã hội cần tập trung vào những nhu cầu, nguyện vọng, mong muốn hợp lý... của thân chủ, không “gán nhãn”. Thay đổi của thân chủ chỉ có thể xảy ra khi nhân viên xã hội kết hợp với những mong đợi, ước muốn, nhận thức, sức mạnh, ý chí, niềm tin của họ. Nhân viên xã hội cần tin tưởng rằng mọi người đều có thể thay đổi nếu họ được tạo cơ hội, có đủ điều kiện và nguồn lực và khi chúng ta thực sự tin vào họ. Sống trên đời, ai cũng gặp những lúc thăng trầm, đau khổ, suy sụp, buồn chán, khó khăn, thất bại, sai lầm. Những điều này là vừa là thách thức vừa là cơ hội, vừa là một phần tất yếu trong cuộc sống và giúp mỗi cá nhân trưởng thành, phát triển, có thêm động lực, để tiếp tục thay đổi và tiến về phía trước (Lê Chí An, 2012; Nguyễn Thị Oanh, 1998, 2012; Rapp & Goscha, 2012; Saleebey, 1992a,b,c,d; Sullivan & Rapp, 1994; Sharry, J., 2004).

 

Nguyên tắc thứ 3: để giúp thân chủ, nhân viên xã hội cần dựa vào sự hợp tác và tham gia chủ động của cá nhân, gia đình, cộng đồng địa phương của cá nhân đó vì nơi đây có nhiều tiềm năng và có khả năng cung cấp nguồn lực có sẵn và hỗ trợ cho thân chủ (Nguyễn Thị Oanh, 1998, 2012; Rapp & Goscha, 2012; Saleebey, 1992a,b,c,d; Sullivan & Rapp, 1994; Sharry, J., 2004).

 

Nguyên tắc thứ 4: để giúp thân chủ, nhân viên xã hội cần biết rằng các cá nhân sẽ tự tin hơn và thoải mái hơn khi tiến về phía trước, nếu nhân viên xã hội khởi đầu từ xuất phát điểm của chính họ, hướng dẫn, mời gọi họ tham gia chủ động từ những gì họ đã có hay đã biết (Rapp & Goscha, 2012; Sullivan & Rapp, 1994; Sharry, J., 2004). Nhân viên xã hội nên dùng ngôn ngữ phù hợp với nhận thức của thân chủ, phù hợp với văn hóa, tập quán của họ. Khi nói, nhân viên xã hội nên nhấn mạnh những khả năng, tài năng, tài lẻ độc đáo của họ.

 

Nguyên tắc thứ 5: tiến trình giúp đỡ cần dựa vào sự tự quyết của thân chủ.

 

Nguyên tắc thứ 6: khi hỗ trợ, nhân viên xã hội cần phải cam kết tạo động lực, tăng quyền lực, tăng năng lực cho thân chủ (Lê Chí An, 2012; Nguyễn Thị Oanh, 1998, 2012; Rapp & Goscha, 2012; Saleebey, 1992a,b,c,d; Sullivan & Rapp, 1994; Sharry, J., 2004).

 

Nguyên tắc thứ 7: khi can thiệp, nhân viên xã hội cần nhìn nhận và xem xét “vấn đề là vấn đề”, chứ con người không phải là vấn đề. Con người thường cố gắng làm những gì tốt nhất trong khả năng có thể. Con người thường mong muốn điều tốt đẹp xảy ra cho họ, cho gia đình họ và cộng đồng họ. Con người luôn có khả năng thay đổi, đặc biệt thay đổi từ bên trong (Rapp & Goscha, 2012; Sharry, 2004).

 

3.   Kết luận

Nội dung chính của bài viết tập trung vào thảo luận về kiến thức quan điểm thế mạnh của Saleebey. Quan điểm là một cách tư duy, một góc nhìn, hay một cách nhận thức về xã hội bắt nguồn từ một vị trí có giá trị. Quan điểm thế mạnh là nhân viên xã hội khi làm việc và giúp đỡ thân chủ cần tin rằng mỗi cá nhân đều có điểm mạnh, điểm tốt, điểm tích cực, tài năng, tiềm năng, khả năng, kinh nghiệm có sẵn trong họ và trong cộng đồng của họ. Bài viết cũng trình bày và giải thích bảy nguyên tắc hướng dẫn thực hành và năm loại câu hỏi tập trung khai thác những điểm mạnh của thân chủ trong tiến trình can thiệp ở cấp độ thực hành vi mô, trung mô và vĩ mô. Cuối cùng, quan điểm thế mạnh là triết lý cốt lõi, trọng tâm của ngành CTXH. Quan điểm thế mạnh trong thực hành thường được kết hợp với quan điểm Con người trong môi trường (PIE), quan điểm sinh thái và quan điểm hệ thống.

 

Từ kiến thức này, nhân viên xã hội sẽ bắt đầu thực hành đánh giá điểm mạnh của cá nhân, gia đình, nhóm, tố chức, và cộng đồng. Khi sử dụng các quan điểm mạnh, điều quan trọng là nhân viên xã hội cần đánh giá toàn diện nhận thức, cảm xúc, sức khỏe, kỹ năng và kinh nghiệm cuộc sống của thân chủ. Nhân viên xã hội cần dùng lời nói không gán nhãn, tích cực để truyền cảm hứng, niềm tin cho thân chủ. Nhân viên xã hội cần tập trung vào những hy vọng, ước mơ, hoài bão của thân chủ và xây dựng dựa trên khả năng vốn có của thân chủ. Quan điểm thế mạnh cũng thể hiện sứ mệnh, mục tiêu, nguyên tắc, giá trị cốt lõi của ngành CTXH là nhân viên xã hội cần phải tôn trọng nhân phẩm và giá trị của thân chủ, tôn trọng sự tự quyết và tập trung vào tạo động lực, tăng quyền lực, năng lực cho thân chủ.

 

Tài liệu tham khảo

Đỗ Trường. (17/06/2017). Cô nữ sinh giỏi mồ côi vươn lên nghịch cảnh. Báo Thanh niên. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2018, từ https://thanhnien.vn/gioi-tre/co-nu-sinh gioi-mo-coi-vuon-len-nghich-canh-846166.html

Lê Chí An. (2012). Công tác xã hội Nhập môn. NXB Đại học Mở TP. HCM.

Nguyễn Công Hùng. (02/01/2013). Cuộc đời “Hiệp sĩ” Nguyễn Công Hùng. Vnexpress. Truy cập ngày 3 tháng 9 năm 2018, từ http://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/hiep-si nguyen-cong-hung-qua-doi-2408590-p3.html

Như Lịch. (2017, tháng 11, 23). Cô gái vượt lên nghịch cảnh để thành công. Báo Thanh niên. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2018, từ https://thanhnien.vn/gioi-tre/co-gai-vuot len-nghich-canh-de-thanh-cong-902993.html

Nguyễn Thị Oanh. (1998). Công tác xã hội đại cương. NXB Giáo dục. Nguyễn Thị Oanh. (2012). Công tác xã hội: Một ngành khoa học, Một nghề chuyên môn. NXB Thanh niên.

De Jong, P. & Miller, S. (1995). How to interview for client strengths. Social Work Journal, 40 (6), 729-736.

De Shazer, S., Berg, I. K., Lipchik, E., Nunnally, E., Molnar, A., Gingerich, W. J., & Weiner-Davis, M. (1986). Brief Therapy: Focused Solution Development. Family Process, 25(2), 207-221.

Hare, I. (2004). Defining social work for the 21st century. The International Federation of Social Workers’ revised definition of social work. International Social Work, 47, 407-424.

Hutchison, D. Elizabeth. (2008). Dimensions of human behavior: Person and environment (3rd ed.). Los Angeles, CA: Sage Publications. Hutchinson, G. S. &

Oltedal, S. (2014). Five theories in social work. Kirst-Ashman, K. K. & Hull, G. H. (2012). Understanding generalist practice. Belmont, CA: Brooks/Cole, Cengage Learning.

Martin, E. (2014). Introduction to Social Work: Through the Eyes of Practice Settings. Pearson.

Nilsen, P. (2015). Making sense of implementation theories, models and 10(1), 53. frameworks. Implementation Science,

Pincus, A. & Minahan, A. (1973). Social work practice: Model method. Itasca: Peacock. Poulin, J. (2005). Strengths-based generalist practice: A collaborative approach (2nd ed.). Belmont, CA: Brooks/Cole – Thomson Learning.

Rapp, C. & Goscha, R. (2012). The strength model: A recovery-oriented approach to mental health services (3rd ed.). New York: Oxford University Press.

Saleebey, D. (1992a). Conclusion: Possibilities and Problems with the Strength Perspective. In Saleebey, D. (Ed.), The strengths perspective in social work practice. New York: Longman.

Saleebey, D. (1992b). Introduction: Beginnings of a Strengths Approach to Practice. In Saleebey, D. (Ed.), The strengths perspective in social work practice. New York: Longman.

Saleebey, D. (1992c). Introduction: Power in the People. In Saleebey, D. (Ed.), The strengths perspective in social work practice. New York: Longman.

Saleebey, D. (1992d). The strengths perspective in social work practice. New York: Longman. Saleebey, D. (1996). The strengths perspective in social work practice: Extensions and cautions. Social work, 41(3), 296-305.

Saleebey, D. (2005). The strengths perspective in social work practice (4th ed.). Boston: Allyn & Bacon. Sharry, J. (2004). Counseling children, adolescents and families: A strength-based approach. London: Sage Publications.

Sullivan, W. P. & Rapp, C. (1994). Breaking away: The potential and promise of a strengths-based approach to social work practice. In Meinert, J Pardeck, & W Sullivan, W. (Eds.), Issues in social work. Westport, CT, USA: Auburn House.

Weick, A. (1981). Reframing the person-in-environment perspective. Social Work, 26(2),140-145.

Weick, A. (1992). Building a Strengths Perspective for Social Work. In Saleebey, D. (Ed.), The strengths perspective in social work practice. New York: Longman.

Westbrook, D’, Kennerley, H., & Kirk, J. (2011). An introduction to cognitive behaviour therapy. Los Angeles: SAGE.

Zastrow, C. (2004). Introduction to social work and social welfare: Empowering people (8th ed.). Belmont, CA: Thomson Brooks/Cole.