Vụ án Phan Minh Mẫn: Gửi một lời kêu cứu cho nạn nhân của bạo hình gia đình
GAS: Theo dõi những thông tin và ý kiến của độc giả trên báo Tuổi Trẻ về trường hợp em Phan Minh Mẫn phạm tội giết cha, Trung tâm Nghiên cứu Giới và xã hội (gọi tắt là GAS, Gender and Society) và Câu lạc bộ nữ Kim Anh của trường Đại học Hoa Sen xin góp thêm một tiếng nói thông cảm sâu sắc đến hoàn cảnh của em Mẫn, đến mẹ và bà nội của em, những nạn nhân của bạo lực gia đình (BLGĐ).
Chúng ta hãy thử đặt mình vào hoàn cảnh của Mẫn để hiểu rõ
hơn những chuyển biến tâm lý của em. Dù phạm trọng tội về mặt luật pháp, em vẫn
được nhiều người thông cảm vì em là nạn nhân của bạo lực gia đình và hành
động của em là hậu quả của tình trạng bạo lực ấy. Theo lời bà nội của em thì mẹ
em đã chịu đựng tình trạng bị cha em đánh đập từ nhiều năm , chúng ta có thể
thấy từ nhỏ em đã sống trong một hoàn cảnh bi đát, chứng kiến cảnh mẹ bị cha
hành hạ, tâm lý của em đã chịu tác động nặng nề. Bản thân anh em của em cũng bị
cha đánh đập. Lời của mẹ em trên báo Tuổi trẻ ngày 23/07/2010 : "Con
phạm tội cũng một phần do lỗi của tôi. Phải sống trong cảnh gia đình như vậy,
Mẫn lúc nào cũng lầm lì. Có người đã cảnh báo tôi rằng cháu bị trầm cảm mà tôi
không biết phải làm sao".
Bạo lực gia đình thường làm cho trẻ em và thanh thiếu
niên thấy cuộc sống của mình bế tắc, không lối thoát, vì người gây ra bạo lực
lại chính là người cha ruột thịt nhưng có nhiều uy quyền, con cái ở trong thế
yếu, bất lực, không có điều kiện hay phương tiện để thay đổi tình hình. Các em
thường trở nên nhút nhát nhưng lại có thể có những cơn giận dữ, hung bạo bất
thường. Mẫn đã không bảo vệ được mẹ trong trận đòn của cha hai ngày trước, đó
là giọt nước làm tràn ly đã dồn em vào một suy nghĩ là tìm cách loại trừ nguyên
nhân của nỗi đau khổ của mẹ. Hiểu như vậy để thông cảm cho em, và nếu xét trên
khía cạnh luật pháp, bạo lực gia đình là một tình tiết giảm nhẹ cho hoàn cảnh
phạm tội và cho mức án của em Mẫn.
Tìm hiểu trường hợp của em Mẫn, chúng ta còn thấy một nạn
nhân đau khổ khác là mẹ của em, người phụ nữ đã bị chồng đánh đập trong nhiều
năm mà vẫn phải chịu đựng , đồng thời phải lo nuôi sống cả gia đình. Khi hậu
quả nặng nề xảy ra thì đã quá muộn. Những nghiên cứu về bạo lực gia đình cho
rằng đây là một hiểm họa bị che giấu , thậm chí là một loại “tội phạm bị
che giấu” (hidden crime). Nguồn gốc sâu xa của BLGĐ chính là sự coi thường phụ
nữ của người đàn ông, họ cho rằng vợ con là những vật sở hữu của họ, họ có
quyền sinh sát, không ai được quyền can thiệp. Thêm vào đó là sự khác biệt sinh
học, nam giới có ưu thế về sức mạnh cơ bắp, nên một khi bất bình, hoặc mặc cảm
về sự yếu kém của mình, người đàn ông dễ vận dụng loại vũ khí sức mạnh này đối
với phụ nữ và trẻ em. Cũng như tại nhiều nước trên thế giới, những nghiên cứu
trong vòng 20 năm trở lại đây đã phát hiện rằng tại Việt Nam BLGĐ tồn tại ở
nhiều gia đình, nông thôn cũng như thành thị, và mức độ nghiêm trọng của nó lớn
hơn chúng ta tưởng. Chưa kể đến những hình thức bạo lực khác, riêng hình thức
bạo lực là đánh đập, hành hạ của chồng đối với vợ đã gây ra những hậu quả nặng
nề cho người phụ nữ, từ chết, bị thương tật, mất sức lao động đến trầm cảm,
cuộc sống vật chất và tinh thần bất an, sợ sệt, mất lòng tự tin, con cái rơi
vào hoàn cảnh khó khăn, thậm chí trở thành tội phạm.
BLGĐ nghiêm trọng là thế nhưng chưa được nhận thức đúng mức
vì đa số dân cư cho rằng đó là vấn đề riêng của các gia đình, của các cá nhân,
người ngoài không có tư cách can thiệp vào. Hơn nữa, trong một xã hội trọng nam
khinh nữ lâu đời, người ta cho chuyện chồng đánh vợ là bình thường. Những khái
niệm “quyền con người” của phụ nữ và trẻ em thật là xa lạ. Còn người phụ nữ nạn
nhân, do ảnh hưởng truyền thống văn hóa xem phụ nữ thấp kém hơn nam giới,
trong gia đình người vợ phải hy sinh, chịu đựng, gìn giữ “thể diện” cho chồng
và cho gia đình, phải cố gắng gìn giữ sự “nguyên vẹn” của gia đình vì tương lại
của con cái theo kiểu suy nghĩ giáo điều “con không cha như nhà không
nóc”, họ đã có nhiều ngộ nhận về tình trạng BLGĐ.
Sở dĩ BLGĐ bị che giấu lâu ngày vì người phụ nữ, vì nhiều
lý do như đã nêu trên, thường muốn giấu kín việc này, họ cảm thấy xấu hổ không
phải vì họ bị yếu thế và bị đánh đập mà vì họ muốn giữ một hình ảnh gia
đình hòa thuận trước mắt người ngoài, vì sợ chồng bị mất thể diện, và vì nghĩ
rằng người phụ nữ không có giá trị riêng, họ phải lệ thuộc vào chồng, nên “xấu
chàng” thì cũng “hổ thiếp”, cớ sao “vạch áo cho người xem lưng”?
Người vợ có ảo tưởng rằng với tình thương, sự chịu đựng,
nhẫn nhục, họ có thể cảm hóa được chồng, như suy nghĩ của chị Kim Ánh, mẹ
em Mẫn: “Dù chồng thường xuyên đánh đập, chửi bới vợ con nhưng không hiểu
sao tôi không dứt tình được. Có lẽ tôi còn mắc nợ ổng. Mà thật ra, lúc không
say xỉn ổng cũng không đến nỗi” (Tuổi trẻ, 23/07/2010). Về điểm này, hầu
hết các nghiên cứu và ý kiến của các chuyên gia đều cho rằng nạn nhân càng nhịn
nhục, càng chịu đựng thì người gây bạo lực càng lấn tới, và hậu quả cuối cùng
sẽ rất nặng nề, có khi không lường trước được.
Có khi nạn nhân không chút ảo tưởng về sự cải tà qui chánh
của người chồng, muốn thoát khỏi thảm cảnh BLGĐ, nhưng họ thấy mình đơn độc
quá, nhìn quanh không thấy ai có thể hỗ trợ mình, gia đình có khi không thông
cảm, sợ hãi, hoặc bất lực, hàng xóm sợ liên lụy với người hung dữ, không khéo
rước họa vào thân, cộng đồng dù có muốn giúp cũng không có cơ chế và
nguồn lực đủ mạnh để can thiệp. Người phụ nữ nạn nhân đành nhắm mắt xuôi tay,
phó mặc cho số phận. Phải mạnh dạn lắm họ mới dám quyết định bỏ nhà ra đi.
Nhà nước Việt Nam, Ủy Ban vì sự tiến bộ phụ nữ, Hội Liên
Hiệp Phụ nữ nhận thức rất rõ tầm quan trọng của việc ngăn chặn BLGĐ, Luật
phòng, chống bạo lực gia đình được Quốc hội thông qua năm 2007 và Nghị định
chính phủ 08/2009/NĐ-CP hướng dẫn thi hành một số điều của Luật phòng, chống
BLGĐ đã được ban hành năm 2009 thể hiện ý chí của Nhà nước Việt Nam trong
việc đẩy lùi tệ nạn BLGĐ. Tuy nhiên, dường như còn tồn tại một khoảng cách khá
lớn giữa văn bản luật pháp và sự thể hiện nó trong đời sống thực tế.
Chúng ta có thể hiểu những rào cản xuất phát từ nhận thức, sự hiểu biết, từ
truyền thống văn hóa của các cá nhân, gia đình khiến cho việc thực thi luật
pháp trở nên khó khăn. Nhưng có lẽ còn có những lý do khác, chẳng hạn như sự
quan tâm của các cấp chính quyền, đoàn thể, cộng đồng chưa đầy đủ. Chúng
ta cũng cần rà soát lại xem có thể cải tiến luật như thế nào để việc thực thi
có hiệu quả hơn trong bối cảnh văn hóa xã hội của Việt Nam.
Phòng, chống BLGĐ là một việc làm lâu dài vì ngay ở những
nước đã có khung pháp lý hoàn chỉnh và có mạng lưới xã hội hỗ trợ, BLGĐ vẫn
tiếp diễn, và cộng đồng luôn luôn phải cảnh giác để có những hành động can
thiệp kịp thời. Tuy những nghiên cứu về BLGĐ ở Việt Nam chưa nhiều, điều mà
chúng ta có thể thấy là cần có những hành động hỗ trợ nạn nhân BLGĐ và tìm kiếm
những phương thức đẩy lùi BLGĐ một cách hiệu quả. Một vài dự án nhỏ mang tính
chất can thiệp với sự tham gia của các tác nhân chủ chốt trong cộng đồng đã
phát huy hiệu quả. Ở Phường Cô Giang, Quận 1, sự vào cuộc của các đoàn thể cấp
phường như Hội Liên Hiệp Phụ nữ, những người có uy tín trong tổ dân phố,
của bộ máy quyền lực tại địa phương như UBND, Công an đã giúp các chủ thể của
BLGĐ là những người đàn ông cũng như các nạn nhân của BLGĐ là các bà vợ dần dần
nhận ra những tác hại của BLGĐ, từ đó người đàn ông thay đổi lối suy nghĩ, từ
bỏ những hành vi bạo lực.
Trường hợp của gia đình em Mẫn là một sự việc đã rồi của
BLGĐ, Trung tâm Nghiên cứu Giới và xã hội (GAS) cũng như CLB nữ Kim Anh ước
mong mang lại một cách nhìn sự việc với tình nhân ái, đau xót cho số phận hẩm
hiu của mẹ con em Mẫn mà lẽ ra nếu luật pháp và cộng đồng can thiệp sớm hơn để
đẩy lùi những hành vi bạo lực của người cha thì đã có thể tránh được kết cục bi
thương này. Mong những cơ quan cầm cân nẩy mực đại diện cho pháp luật với
lòng cảm thông sâu sắc sẽ tìm cách giảm nhẹ hình phạt cho em Mẫn để bà nội và
mẹ em, những nạn nhân của BLGĐ tìm được chút nguồn an ủi và niềm tin ở lòng
nhân hậu của các thành viên trong xã hội.
Trung tâm GAS đề nghị các nhà nghiên cứu, các chuyên gia về
BLGĐ lên tiếng, và đặc biệt mong sẽ có các luật sư tình nguyện bảo vệ quyền lợi
hợp pháp của em Mẫn, giúp em và gia đình kháng cáo, tham gia bào chữa cho em ở
tòa phúc thẩm. CLB Kim Anh tự nguyện trích quỹ ủng hộ chi phí cho gia đình em
Mẫn kháng cáo và kêu gọi giảng viên, nhân viên và sinh viên nhà trường hỗ trợ
vật chất, tinh thần cho hai người phụ nữ cần được nâng đỡ là bà nội và mẹ em
Mẫn.
Tin tức có liên quan:
Nguyễn Đính – Chi Mai, 23/7/2010, “Ký sự pháp đình:
Thảm cảnh gia đình”, Báo Tuổi Trẻ Online, truy cập trên trang http://tuoitre.vn/Chinh-tri-xa-hoi/Phap-luat/391580/Tham-canh-gia-dinh.html
(truy cập lần cuối ngày 31/7/2010)
Thông tin thương mại, 29/7/2010, “Chưa cần thiết phạt
tử hình Mẫn”, Xa lộ tin tức, truy cập trang http://tintuc.xalo.vn/00-1880099832/chua_can_thiet_phat_tu_hinh_man.html
(truy cập lần cuối ngày 1/8/2010)
C. Mai, 31/7/2010, “Phan Minh Mẫn kháng cáo xin giảm
án”, Báo Tuổi Trẻ Online, truy cập trang http://tuoitre.vn/Chinh-tri-xa-hoi/Phap-luat/392918/Phan-Minh-Man-khang-cao-xin-giam-an.html
(truy cập lần cuối ngày 31/7/2010)
Trung tâm
Nghiên cứu Giới và xã hội
Câu lạc bộ nữ
Kim Anh
Trường Đại
học Hoa Sen
