Ba Ngụy Biện Cản Trở Cung Đường Hoạch Định Thành Công
[ToMo] Ba Ngụy Biện Cản Trở Cung Đường Hoạch Định Thành Công Của Bạn
Người ta vẫn nói “Con người là sinh vật lý trí nhất trên hành tinh này.” Theo thế giới phương Tây, thần thoại là thứ từng một lần làm con người mờ mắt. Thế nhưng Người Hy Lạp Cổ Đại đã giải phóng chúng ta, và Kỷ Khai sáng đã biến lý tính thành một đặc điểm cơ bản của con người.
Thế nhưng câu chuyện này liệu có chính xác hay không?
Ta muốn tin rằng mình là những sinh vật lý trí, song có lẽ niềm tin đó là hoàn toàn sai lầm. Theo Triết gia Justin E.H Smith, con người vẫn luôn tin rằng mọi hành động của bản thân đều dựa theo lý trí, dù cho thực tế đã chứng minh điều ngược lại. Không chỉ trong học thuật, mà trong mọi khía cạnh của cuộc sống.
Khi phải đối mặt với những thách thức trong cuộc sống hằng ngày, ta sẽ đưa ra những quyết định dựa theo lý trí và tin rằng mình đã làm vậy. Trên thực tế, rất nhiều suy nghĩ của chúng ta có lỗ hổng. Smith từng nói:
| “Khát khao áp đặt lý tính lên con người và xã hội đã chuyển biến thành sự bộc phát ngoạn mục của phi lý tính.”
Chúng ta hầu như đều mắc phải những lỗi ngụy biện mỗi ngày. Ẩn sau những suy nghĩ tưởng như hợp lý và đúng đắn là những sai sót cơ bản ta chưa kịp nhận ra. Nếu cứ tiếp tục mắc phải những lỗi ngụy biện này khi đưa ra quyết định thì tương lai của bạn sẽ gặp phải rất nhiều chướng ngại. Dưới đây là những lỗi ngụy biện thường gặp nhất.
1. Ngụy biện “Argumentum Ad Populum”
Còn được biết đến với cái tên “ngụy biện bandwagon” hay “lập luận kêu gọi đám đông”, Argumentum Ad Populum là một ngụy biện dựa trên giả định rằng một ý kiến là đúng nếu mọi người đều tin là nó đúng.
Có hai vấn đề trong lối suy nghĩ này:
- Chúng ta thường kết nối với những người có niềm tin giống với mình. Thuật toán của Facebook sẽ cho bạn xem những nội dung tương tự những nội dung bạn thường xem, vì thế nên bạn chỉ có thể tiếp cận với những gì bản thân muốn xem. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng những gì bạn muốn xem không phải lúc nào cũng đúng.
- Ý kiến của đám đông không phải lúc nào cũng đúng. Vào thế kỉ thứ 16, phần lớn mọi người đều tin rằng trái đất là trung tâm của vũ trụ - nhưng Thuyết Nhật Tâm của Galileo đã hoàn toàn phủ nhận niềm tin đó.
Theo James Freeman (trích dẫn bởi Douglas, 1995), ngụy biện “Argumentum Ad Populum” thường xảy ra khi chúng ta thổi phồng giá trị của mức độ phổ biến và coi chúng là bằng chứng. Trên thực tế, độ phổ biến của một niềm tin không bao giờ là một lời biện minh đủ vững chắc.
Tại sao ngụy biện “Argumentum Ad Populum” lại cản trở con đường thành công của bạn?
Phá vỡ niềm tin của đám đông không phải lúc nào cũng dễ dàng. Phát hiện của Galileo mâu thuẫn với rất nhiều quan điểm tôn giáo thời vào thời điểm đó. Ông bị giáo hội quy tội dị giáo và phải chịu quản thúc tại gia cho đến khi qua đời.
Ngày nay, đi ngược lại số đông cũng chẳng dễ dàng hơn trước là bao. Hãy nhớ lại những lần bạn bắt gặp:
Quan điểm chính trị của bạn bè trên mạng xã hội.
Các chuyên gia self-help dạy chúng ta cách sống.
Bạn có nghiễm nhiên cho rằng mình nên tin vào điều đó vì mọi người cũng vậy hay không? Bởi lẽ, chạy theo số đông lúc nào cũng dễ hơn tự tìm ra con đường của riêng mình.
Người lớn dạy rằng ta nên học hành tử tế để kiếm được một công việc bàn giấy ổn định. Tư tưởng đó đúng với số đông đấy, nhưng liệu nó có đúng với bạn hay không?
Chạy theo số đông sẽ khiến bạn từ bỏ ước mơ, khát vọng và ý nghĩa cuộc đời mình chỉ để mù quáng đi theo một con đường mà bạn cho là bằng phẳng.
Vượt qua ngụy biện này đồng nghĩa với việc bạn toàn quyền điều khiển tương lai của mình thay vì làm theo những gì mọi người bảo bạn phải làm.
Đi ngược lại với đám đông không phải lúc nào cũng dễ dàng, thế nhưng đôi khi đó lại là một việc đúng đắn, giúp bạn sống một cuộc đời viên mãn theo đúng ý mình.
2. Ngụy biện song đề sai (The False Dilemma)
Còn được biết đến với cái tên “False Dichotomies,” ngụy biện song đề sai là một ngụy biện giới hạn các lựa chọn có sẵn cho bạn. Người sử dụng lối ngụy biện này chỉ đưa cho chúng ta 2 lựa chọn duy nhất và buộc chúng ta phải chọn một trong hai.
Ví dụ:
- “Hoặc kiếm một công việc bàn giấy ổn định, hoặc phải chịu cảnh tài chính bấp bênh.” Chẳng lẽ tất cả những người không có công việc bàn giấy đều có tài chính không ổn định?
- “Bạn hoặc là một phần của vấn đề, hoặc là một phần của giải pháp.” Vậy còn những người ngoài cuộc thì sao?
- “Không đồng tình với quan điểm của chúng tôi nghĩa là bạn đang chống lại chúng tôi.” Vậy còn những người có quan điểm trung lập thì sao?
Ngụy biện này thường được các chính trị gia sử dụng để đưa ra hai thái cực hoàn toàn trái ngược nhau, khiến cho quan điểm của họ thêm phần thuyết phục. Chẳng hạn: “Chúng ta phải tăng thuế, bằng không các trường công lập sẽ phá sản và trẻ em sẽ là người phải hứng chịu hậu quả.”
Chỉ cần suy nghĩ một chút, bạn sẽ nhận ra những lập luận này hoàn toàn không có cơ sở, bởi lẽ lúc nào cuộc sống cũng cho ta nhiều hơn 2 lựa chọn.
Tại sao ngụy biện song đề sai lại cản trở con đường thành công của bạn?
Rất nhiều người trong số chúng ta mắc lỗi song đề sai, và điều đó đã phá hỏng cách ta nhìn nhận cuộc sống. Lối suy nghĩ “Tôi chỉ có thể thành công hoặc thất bại,” khiến bạn bỏ qua bức tranh toàn cảnh, bởi lẽ thất bại chưa phải là cái kết. Bạn vẫn có thể học được từ những sai lầm trong quá khứ kia mà.
Lỗi ngụy biện song đề sai cũng cho ta ít chọn lựa hơn trong những khoảnh khắc quan trọng của cuộc đời. Ta buộc phải chọn một trong hai, mặc cho chẳng cái nào làm ta vừa lòng. Trong ví dụ trên:
- Phần lớn mọi người đều cố tìm cho mình một công việc bàn giấy ổn định vì nghĩ mình sẽ bấp bênh về mặt tài chính nếu không làm vậy.
- Rất nhiều bạn bè của tôi bỏ phiếu cho một đảng chính trị mà họ không thích, bởi vì họ cho là làm vậy sẽ giảm số lượng đảng không tốt đi.
Đánh bại ngụy biện này đồng nghĩa với việc tạo ra nhiều lựa chọn cho bản thân hơn. Và bạn chỉ cần tư duy độc lập và sáng tạo để đạt được điều đó.
Thay vì mải mê kiếm tìm một công việc bàn giấy, hãy khởi nghiệp. Nếu phải bầu cho một đảng mình không ưa, hãy kêu gọi mọi người bầu cho đảng nhỏ hơn mà bạn tin tưởng. Biết đâu một ngày nào đó trong tương lai bạn có thể bỏ phiếu cho họ vì hành động này thì sao?
3. Ngụy biện Nirvana
Ngụy biện Nirvana còn được biết đến với cái tên “ngụy biện hoàn hảo.” Nirvana là một ngụy biện xảy ra khi bạn bỏ qua một giải pháp thực tế để thực hiện một giải pháp khác lý tưởng nhưng lại bất khả thi.
Tại sao ngụy biện Nirvana lại cản trở con đường thành công của bạn?
Chủ nghĩa hoàn hảo là vật cản của thành tích. Thay vì hài lòng với thành quả, ta lại ngày đêm làm việc để đạt được nhiều hơn thế nữa. Và hậu quả để lại là gì? Những thứ tiêu cực như trầm cảm, lo âu và nghiện ngập.
Ngụy biện Nirvana cản trở rất nhiều khía cạnh trong cuộc sống của bạn. Chẳng hạn như:
Các cô gái tuổi teen ngày nay rất hay so sánh ngoại hình bản thân với những hình mẫu “hoàn hảo” trên các phương tiện truyền thông mà bỏ quên sự thật là đôi khi những “hình mẫu” đó chỉ là CGI, AI hoặc thậm chí là không tồn tại. Khi so sánh bản thân với một thứ gì đó quá hoàn mỹ, người ta thường tự hạ thấp giá trị bản thân, gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần.
Một hậu quả khác mà chủ nghĩa hoàn hảo để lại là sự trì hoãn. Hãy thử hình dung mà xem. Mỗi khi bạn thấy điều gì đó quá khó khăn hoặc lo sợ rằng mình sẽ không thể hoàn thành công việc một cách hoàn hảo - vậy nên đã quyết định trì hoãn cho đến khi tìm được giải pháp.
Ngụy biện này cũng khiến chúng ta lãng phí thời gian của mình. Thay vì hài lòng với thành quả công việc, bạn lại ngày đêm làm việc để đạt được những điều không thể với tới.
Để không mắc phải lỗi ngụy biện này, bạn chỉ cần nhận ra vẻ đẹp của sự không hoàn hảo - hiện thân của sự thật và thực tại. Vì thế, thay vì theo đuổi và so sánh bản thân với một mục tiêu mình không thể với tới, hãy vạch ra kế hoạch về mục tiêu của bạn trước khi bắt đầu. Bạn có thể tự dặn bản thân rằng sau khoảng thời gian X, hoặc khi đạt được X, bạn sẽ tiếp tục.
Tốt hơn hết là bạn hãy tham khảo ý kiến của một người bạn hoặc đồng nghiệp. Họ sẽ có thể đánh giá công việc của bạn một cách khách quan, nhắc nhở bạn bám sát những tiêu chuẩn thực tế hơn là những tiêu chuẩn hoàn hảo nhưng không tồn tại.
Lời kết
Chúng ta tin rằng mình là những sinh vật lý trí, song Justin E.H. Smith đã chứng minh được điều ngược lại. Bạn sẽ phạm phải một số ngụy biện logic khiến cuộc sống hàng ngày trở nên tồi tệ hơn nếu không nhận ra được điều này.
Những ngụy biện này thường tự ngụy trang thành những tư duy hợp lý và đúng đắn, nhưng về cơ bản chúng vẫn còn thiếu sót rất nhiều. Bước đầu tiên để vượt qua là thừa nhận bạn bạn đang phạm phải chúng:
- Ngụy biện “Argumentum Ad Populum” giả định rằng niềm tin của đa số là đúng. Những ví dụ lịch sử như Galileo đã chứng minh được niềm tin của cả một nền văn minh là sai lầm. Mức độ phổ biến của một quan điểm không phải là bằng chứng cho thấy quan điểm đó là đúng.
- Ngụy biện song đề sai đánh lừa chúng ta nghĩ rằng mình có chỉ có những lựa chọn hạn chế trong khi thực tế là có rất nhiều sự lựa chọn. Hãy nhớ rằng chúng ta luôn luôn có nhiều hơn hai cách giải quyết cho một tình huống. Để làm được điều này, hãy sáng tạo và tìm ra những con đường giúp bạn đạt được “điều không thể”.
- Ngụy biện Nirvana khiến chúng ta đặt ra những tiêu chuẩn hoàn hảo không tồn tại - và chúng ta càng so sánh bản thân với sự hoàn hảo, sức khỏe tinh thần của chúng ta càng bị ảnh hưởng. Để tránh phạm phải loại ngụy biện này, hãy tự đặt ra thời hạn và ngừng làm việc quá sức một cách không cần thiết khi nhiệm vụ đã hoàn thành. Nếu bạn không chắc liệu mình có đang đặt ra những tiêu chuẩn vừa phải hay không thì hãy hỏi ý kiến khách quan của một người bạn.
Bạn không thể đánh bại những ngụy biện này một sớm một chiều chúng đã ăn sâu vào cuộc sống hàng ngày của phần lớn chúng ta. Nhưng tránh được những suy luận thiếu sót này sẽ giúp bạn có một cuộc sống đích thực và trọn vẹn hơn.
----------
Tác giả: Jon Hawkins
Link bài gốc: Three Logical Fallacies That Are Making Your Life Worse
Dịch giả: Trần Nhật Hạ - ToMo - Learn Something New
Không có nhận xét nào: